Xigashada Sawirka, Getty Images
Tan iyo markii magaalada Tehran ee caasimadda dalka Iran lagu dilay Ismaaciil Haniyeh oo ahaa madaxa xafiiska siyaasadda ee ururka Xamaas, kaddib markii uu ka qeyb galay xafladda caleema saarka madaxweynaha cusub ee Iran Masoud Pezeshkian, ayaa waxaa la sugayay in la ogaado cidda noqon doonta qofka bedeli kara Haniyeh kaas oo hogaamin doona socodka dhaqdhaqaaqa xilli xasaasi ah marka loo eego dagaalka socda ee kala dhexeeya Israa’iil.
Mas’uulka xiga ayaa madax ka noqon doona xafiiska siyaasadda, kaas oo ah hay’adda fulinta ee Xamaas, waxaana la aasaasay 1989-kii, sida Muhib Suleymaan Axmed Al-Nawati uu ku sheegay buugiisa “Hamas from the Inside” oo la daabacay 2004-tii.
Sheekh Axmed Yaasiin waxa uu sii ahaa xilligaas hoggaamiyaha ama “taliyaha guud ee dhaqdhaqaaqa” intii uu xirnaa iyo ka dib markii la sii daayey, ilaa la dilay sannadkii 2004-tii, markii uu Cabdul Casiis Al-Rantisi la wareegay xilka taliyaha guud ee xarakada, balse isla sannadkaas ayaa la dilay.
Doorashooyinkii 2021-kii waxa ay goob joog u ahaayeen Haniyeh oo sii xajistay jagadiisa madaxa xafiiska siyaasadda, iyo doorashadii Saleh al-Arouri ee ku xigeenkiisa, halka Yahya Sinwar uu sii waday hoggaanka dhaqdhaqaaqa gudaha Marinka Gaza.
Ma jiro xog badan oo laga helayo qaab dhismeedka ururka, marka loo eego sirta ku xeeran dhaq-dhaqaaqooda iyo dhaq-dhaqaaqa madaxdooda, iyo caqabadaha adag ee soo food saaray isku-duwidda xubnaha ururka ee ku sugan gudaha, dibadda iyo xabsiyada.
Xubnaha Golaha Shuurada, gudaha iyo dibadda, waxay u codeynayaan in lagu soo xulo xubnaha Xafiiska Siyaasadda iyo guddoonkooda doorashooyin adag oo qarsoodi ah oo la qabto afartii sanaba mar, iyadoo la eegayo khatarta amni ee soo food saartay madaxda dhaqdhaqaaqa.
Haddaba su’aasha is weydiinta mudan ayaa ah: Yaa mustaqbalka Xamaas hoggaamin doona, yaase awood u leh inuu badbaadiyo dhaqdhaqaaqa oo uu ka khafiifiyo culeyska saaran xilligan xasaasiga ah? Xarakadu ma ku dhawaaqi doontaa magaca madaxa xafiiska siyaasadda ee cusub, mise way qarin doontaa iyadoo ka baqanaysa in la bartilmaameedsado?
Khaalid Meshal
Xigashada Sawirka, Getty Images
Warar dhowr ah ayaa sheegaya in Khaled Meshaal, oo ahaa madaxa xafiiska siyaasadda ee xarakada muddo ku dhow labaatan sano (1996-2017), uu yahay qofka ugu macquulsan ee xilkaas qaban kara.
Meshaal waxa uu ku noolaa meel ka baxsan Gaza tan iyo 1976, waxa uuna hadda degan yahay Qatar. Waxa loo doortay madaxa xafiiska siyaasadda ee xarakada kadib dilkii hogaamiyihii aasaasay Sheekh Axmed Yaasiin.
Khaled Meshaal waxa uu ka badbaaday isku day dil 1997, oo ay fuliyeen wakiilada Mossad ee Urdun. Meshaal waxa uu ahaa muwaadin u dhashay dalka Urdun, waxaana lagu duray walxo sun ah xilli uu marayey mid ka mid ah waddooyinka caasimadda Cammaan.
Maamulka Urdun ayaa ogaaday isku dayga dilka waxayna xireen laba ka mid ah saraakiisha Mossad ee ku lug lahaa. Boqorkii dalka Urdun ee geeriyooday Xuseen Bin Talaal ayaa ra’iisul wasaaraha Israa’iil Benjamin Netanyahu ka codsaday dawada sunta ah ee lagu duray Khaled Meshaal. Madaxweynaha Mareykanka Bill Clinton ayaa soo farageliyay si uu cadaadis ugu saaro Israa’iil, taasoo ugu dambeyntii keentay daawooyinkii loo isticmaalay in lagu badbaadiyo Meshaal.
Falanqeeyaha siyaasadda Falastiin Fatxi Sabah, oo ku takhasusay arrimaha dhaqdhaqaaqa, ayaa sheegay in Khalid Meshaal uu yahay qofka ugu awoodda badan ee qaadi kara masuuliyadda waayo-aragnimada dheer ee uu u leeyahay maareynta dhaqdhaqaaqa, marka laga soo tago xiriirka ballaaran ee uu la leeyahay heerarka Carabta iyo Islaamka, “iyo sababta ah Xamaas inay baahi weyn u qabto marxaladan xasaasiga ah si ay kaga hortagi karto weerarka Israa’iil ee doonaysa in ay dhaqdhaqaaqa ka cirib tirto Gaza”.
Sabah ayaa intaa ku daray isagoo u warramay laanta BBC-da ee Carabiga in Meshaal loo arko mid ka mid ah “garabka dhexdhexaadka ah” ee Xamaas, uuna isticmaalo “xikmad iyo caqli-galnimo.”
Dr. Shafiq al-Taluli, oo ah qoraa falastiiniyiin ah oo la socda wararka iyo arrimaha xarakada, ayaa ku raacsan fikradan, isagoo tilmaamay in Meshaal uu helo xiriir wanaagsan oo Carabta ah, “intii uu ahaa madaxa dhaqdhaqaaqa, wuu ka fogaaday gebi ahaanba inay wax khilaaf ah la galaan dalalka Carabta, ama ay farageliyaan arrimahooda gudaha.” Sidaa darteed, isagu waa “ka ugu awoodda badan inuu hagaajiyo xaaladda mar labaad, iyo hagaajinta xiriirka Xamaas ee dalalka Carabta.”
Waxa kale oo jira tixgelin kale oo muhiim ah, taas oo ah joogitaankiisa dibadda, sida ay caado u tahay in la doorto hoggaamiyaha xafiiska siyaasadda dhaqdhaqaaqa “si loo doorbido kuwa ka baxsan dhulka Falastiiniyiinta, sababo ammaan dartood”.
Waxaa jira magacyo kale oo si xooggan loo magacaabay oo ay ka mid yihiin Khaliil Al-Xayaa iyo Muuse Abu Marzouq.
Muusa Abu Marzuuq
Xigashada Sawirka, Getty Images
Musa Abu Marzuuq ayaa ahaa aas aasihii xafiiska siyaasadda ee xarakada, waana qofkii ugu horeeyey ee si cad u qabta jagadan intii u dhaxaysay 1992-1996. Xafiiska siyaasadda Xamaas wuxuu ka kooban yahay 15 xubnood.
Abu Marzouq waa nin si weyn looga yaqaan Xamaas waana sarkaal sare oo ka tirsan xafiiska siyaasadda ee dhaqdhaqaaqa. Abu Marzouq waxa uu leeyahay hab waaqici ah oo wada xaajood ah, isaga oo taageeraya “xabad-joojin muddo-dheer” ah oo lala galo Israa’iil iyo aqbalaada xudduudaha dagaalkii Carabta iyo Israa’iil ee 1967 xudduudaha dawladda Falastiin, laakiin tani weli waa arrin khilaaf ah oo ka dhex jirta dhaqdhaqaaqa.
Abu Marzouq ayaa la xiray isagoo ku nool Mareykanka sagaashamaadkii, isagoo lagu eedeeyay inuu dhaqaale u ururiyay garabka hubeysan ee Xamaas, iyadoo intaas kaddibna uu musaafuris ku maqnaa, gaar ahaan Urdun, Masar iyo Qatar.
Mar kasta oo jagada madaxa xafiiska siyaasadda ee xarakada uu bannaanaado, magaca Abu Marzouq waxaa la soo bandhigi jiray qofka beddeli kara jagadaas.
Shafiq Al-Taluli waxa uu aaminsan yahay in doorashada marxaladda hadda lagu jiro ay tahay mid aad u adag oo ay ugu wacan tahay cadaadiska Israa’iil ee xarakadu ku hayso, baahida loo qabo in dib loo soo celiyo dheeli tirnaanteeda gudaha iyo dibadda, iyo sidoo kale in uu aad u dhow yahay xiriirka ka dhexeeya hoggaanka dibadda iyo hoggaanka militariga iyo siyaasadda ee gudaha Gaza.
Khaliil Al Hayya
Xigashada Sawirka, AFP
Khaliil al-Hayya ayaa sidoo kale loo arkaa inuu yahay musharax u taagan jagadan. Hadda waxa uu degan yahay Qatar, waxa uu madax u noqday weftiga dhaqdhaqaaqa ee wada xaajoodka la leh Israa’iil, waxana uu leeyahay xidhiidh dibadeed oo wanaagsan.
Al-Hayya waxaa sidoo kale loo arkaa “wasiirka arrimaha dibadda” ee Xamaas, maadaama uu mas’uul ka yahay xiriirka qaranka iyo kan caalamiga ah ee dhaqdhaqaaqa.
Al-Hayya, oo ah ku xigeenka hogaamiyaha dhaqdhaqaaqa Gaza, ayaa la og yahay inuu aad ugu dhow yahay Yahya Sinwar, oo Israa’iil ay ku eedeysay inuu ka mid ahaa maskaxdii ka dambeysay weerarkii 7-dii October.
Al-Hayya ayaa sanadkii 2006-dii hogaaminayay ururka Xamaas ee golaha sharci dejinta, ka dib markii uu dhaqdhaqaaqaasi ku guuleystay doorashadii ugu dambeysay ee Falastiiniyiinta ee la qabto tan iyo markaas.
Al-Hayya ayaa sidoo kale loo yaqaanaa mid ka mid ah taageerayaashii ugu caansanaa ee taageera halganka hubaysan ee lagu soo afjarayo “haysashada Israa’iil” ee dhulka Falastiin.
Al-Hayya ayaa dhowr jeer ka badbaaday isku day dil, gaar ahaan sanadkii 2007-dii, markaasoo la beegsaday gurigiisa oo ku yaalla waqooyiga Marinka Gaza, laguna dilay tiro badan oo ka tirsan qoyskiisa.
Kaalinta Yaxya Sinwar
Xigashada Sawirka, Getty Images
Garabka militari ee Xamaas iyo hogaamiyayaasheeda gudaha Gaza ayaa door muhiim ah ka ciyaara hogaaminta dhaqdhaqaaqa iyo go’aaminta siyaasadooda, sidoo kale waxay doortaan xafiiskooda siyaasadeed iyo golaha shuurada.
Xaaladda hadda jirta, marka la eego dagaalka uu dhaqdhaqaaqa ka wado Gaza, hoggaanka siyaasadda iyo militariga ee marinka ayaa sidoo kale door muhiim ah ku yeelan doona doorashada qofka xiga, sida uu qabo Dr. Taluli.
Al-Taluli waxa uu sheegay in marka la eego warbixinnada ku saabsan dilka Mohammed Deif, hoggaamiyihii garabka milateri ee Xamaas, iyo hoggaamiyeyaasha millatariga ee caanka ah sida Ayman Nofal iyo Marwan Issa, Sinwar waxa uu leeyahay awood saamayn leh oo ku aaddan go’aannada militariga ama siyaasadda, sidaas darteedna uu ciyaari doono. door weyn oo lagu dooranayo hogaamiyaha cusub ee dhaqdhaqaaqa dibadda.
Inkasta oo go’aannada siyaasadeed ay inta badan qaataan xafiiska siyaasadda ee dalka dibadiisa, haddana fulintooda iyo ku dhaqankooda gudaha waxay u baahan yihiin ogolaanshaha garabka ciidamada iyo madaxa dhaqdhaqaaqa gudaha. Xubnaha xafiiska siyaasadda ee dibadda iyo Golaha Shuurada ee kooxda ayaa hubin doona in Sinwar uu door ku leeyahay doorashada madaxa cusub ee xafiiska siyaasadda, si looga fogaado khilaaf ama khilaaf u dhexeeya gudaha iyo dibadda.
Dhaqdhaqaaqa wuxuu qabtaa doorashooyin guud afartii sanaba mar, markaas oo ay doortaan golaha shuurada, oo ay ku jiraan xubno ka socda Xafiiska Siyaasadda, kuwaas oo iyaguna dooranaya Guddoomiyaha Xafiiska iyo Ku-xigeenka.
Golaha Shuurada waxaa ka mid ah ilaa 50 xubnood oo matalaya dhaqdhaqaaqa Xamaas ee gudaha iyo dibadda Falastiin, waxaana xubnaha dhaqdhaqaaqa ee gobollada ay ka qaybqaataan soo xulista xubnaha golaha. Xamaas waxay u qaybisaa aagagga shaqada doorashada afar gobol: Daanta Galbeed, Gaza, xabsiyada, iyo dibadda.
Xamaas ma waxay doonaysaa inay qariso qofka Haniyeh beddelaya
Xigashada Sawirka, Getty Images
Mid ka mid ah ilaha hormuudka ah ee dhaqdhaqaaqa Xamaas ayaa la hadlay BBC-da Carabiga, isagoo sheegay in xarakadu ay walaac dhab ah ka qabto ku dhawaaqida madaxa xafiiskeeda cusub ee siyaasadeed, “iyaga oo ka baqaya in la beegsado”
Ilahan ayaa BBC-da Carabiga u sheegay in dilkii Haniyeh ka dib , aysan jirin meel ammaan ah oo la tagi karo, balse waxa uu sidoo kale beeniyay in xarakadu ay u socoto “shaqo sir ah” ka dib dilkii Haniyeh, isagoo sheegay in “xafiiska siyaasadda halkaas ku shaqeeyo, Golaha Shuurada ayaa jooga, dhaqdhaqaaqyada gudaha iyo dibaddana ma joogsan doonaan in dagaalka la joojiyo”.
Xogtu waxay sheegtay in madaxa xafiiska siyaasadda laga dhex dooran karo xubnaha golaha shuurada, ama xafiiska siyaasadda, “waxaana laga yaabaa in magaciisa la qariyo hadda, sababtoo ah xarakadu ma rabto in ay soo celiso khibradda al -Rantisi,” oo la dilay muddo ku dhow hal bil kaddib markii uu xilkaas qabtay, isagoo bedelay Axmed Yaasiin oo la dilay March 2004-tii.
Ilahan ayaa u sheegay BBC-da Carabiga in doorashada “laga yaabo in la sameeyo ka dib xabbad-joojin iyo saxiixa heshiis xabbad-joojin ah oo lala galo Israa’iil oo leh dammaanad caalami ah iyo mid goboleed oo aan la beegsanayn hoggaamiyeyaasha dhaqdhaqaaqa, gaar ahaan dibadda.”
Booska madaxa xafiiska siyaasadda Xamaas ayaa ah midka ugu muhiimsan qaab dhismeedka xarakada, sidaas darteed in ay bannaanaadaan muddada dheer waxay dhalin doontaa su’aalo, gaar ahaan marka la eego duruufaha gaarka ah ee xarakadu ay hadda ku sugan tahay, sida Taluli uu leeyahay.
Al-Taluli waxa uu sharxayaa in Xamaas ay tahay in ay go’aan degdeg ah qaadato, xalliso xaaladda, oo ay ku dhawaaqdo hoggaamiyahooda cusub si ay hore ugu sii socoto wada xaajoodka ay kula jirto Israa’iil oo ay uga shaqeyso xabbad-joojin, “Iyadoo ay u naxariisanayso dadka Gaza iyo in la yareeyo dhibaatada, marka laga soo tago ilaalinta madaxdeeda, sababtoo ah waxaa cad in Israa’iil ay kor u qaaday saqafka dagaalka furan oo aan cidna ka dhaafi doonin dacwad.
Al-Taluli waxa uu rumeysan yahay in tallaabada Xamaas ee dhanka shaqada qarsoodiga ah iyo ku guul darreysiga ku dhawaaqida madaxa xafiiskeeda siyaasadda ay “ay saameyn doonto xaaladdeeda gudaha iyo xiriirka dibadda.”